Konstytucje
św. Teresa od Jezusa

Na mocy brewe papieskiego z 2 lutego 1562 r. Matka Teresa od Jezusa nie tylko była upoważniona do fundacji nowego klasztoru reformy, lecz także do opracowania norm prawnych, według których miała formować się nowa gałąź Karmelu. Władza ustawodawcza, udzielona klasztorowi Św. Józefa, rozciągała się na inne klasztory fundowane według pierwotnej reguły. Święta Teresa zaraz wzięła się do pracy nad zredagowaniem statutów, czyli konstytucji wprowadzających pierwotną regułę w życie karmelitanek bosych. Konstytucje opracowała w klasztorze Św. Józefa w Awili w latach 1562-1567. W tym ostatnim bowiem roku oddała je generałowi Zakonu do zatwierdzenia, podczas jego wizytacji klasztoru Św. Józefa. Pierwotne konstytucje są krótkie, proste, ale głęboko przemyślane. Teresa wykorzystała swoje wieloletnie doświadczenie i ideały, którymi żyła i które pragnęła przeszczepić w nową wspólnotę karmelitanek bosych. Konstytucjami nadała nowy styl życiu karmelitanek klauzurowych, a nawet karmelitów w pierwszym klasztorze reformowanym. Te konstytucje służyły w roku 1568 jako baza dla o. Jana od Krzyża i jego towarzyszy do rozpoczęcia nowego życia w Duruelo. Pierwotne konstytucje św. Teresy od Jezusa do ubiegłego wieku były prawie nie znane szerszemu ogółowi. Wpłynęły na to późniejsze zmiany tekstu pierwotnego. Z jednej strony, stale rosnące doświadczenie Świętej radziło wprowadzenie zmian i dodatków. Z drugiej strony, wizytatorzy klasztorów terezjańskich, zwłaszcza ojcowie Pedro Fernandez, Hieronim Gracian i Roca wprowadzili zmiany, nie zawsze zgodne z myślą Świętej. Nie brakło także arbitralnych zmian pewnej przeoryszy przy przepisywaniu tekstu. Te okoliczności stawiały w poważnym niebezpieczeństwie autentyczność tekstu. By tego uniknąć, Teresa nalegała i zachęcała przełożonych do opracowania tekstu definitywnego.

W liście z 21 lutego 1581 roku pisze do o. Hieronima Graciana: "Niech nałożą mocny nakaz, że niczego nie można odrzucić ani wstawić do nich".

Tę troskę Świętej o czystość konstytucji można śledzić w korespondencji skierownej do o. Graciana w pierwszych miesiącach roku 1581, przed kapitułą w Alkali. W marcu bowiem 1581 r. kapituła w Alkali ustaliła definitywny tekst konstytucyjny. Opublikował go drukiem pierwszy prowincjał karmelitów bosych o. Hieronim Gracian.

W obecnej publikacji wydajemy tylko tekst pierwotny bez zmian wprowadzonych przez kapitułę w Alkali. Z braku autografu, przyjęliśmy tekst wybrany przez ojca Sylweriusza w jego wydaniu krytycznym, tekst z kopii urzędowej przechowywanej w archiwum karmelitów bosych w Madrycie. Trzeba zaznaczyć, że konstytucje miały najwięcej odpisów, dlatego wybór najlepszego był o wiele trudniejszy, niż przy wydaniu innych pism.

Konstytucje terezjańskie zawierają elementy innowacyjne w życiu zakonnym. Modlitwa liturgiczna straciła w nich swój splendor zewnętrzny na korzyść skupienia i rozmyślania. Konstytucje pierwotne powiększają liczbę Komunii św., wprowadzają rachunek sumienia, rekreację wspólną łączą z pracą ręczną; przypisują większą surowość w ubraniu, jedzeniu i umeblowaniu; traktują tak samo nowicjuszki jak i profeski w rozmównicy; powiększają władzę przeoryszy w rozdzielaniu obowiązków wspólnych; znoszą przepis o pracy wspólnej, za wyjątkiem rekreacji, ograniczają liczbę sióstr. Wszystkie te innowacje miały na celu zabezpieczenie warunków, sprzyjających życiu kontemplacyjnemu.

Tadeusz Machejek OCD

Św. Teresa od Jezusa,
Dzieła, tom I, Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 1997