Droga na Górę Karmel
Św. Jan od Krzyża (Jan de Yepes)

Księga druga

Rozdział 10

Podaje rozróżnienia pomiędzy wszystkimi pojęciami i poznaniami, jakie umysł objąć może.

1. Przed objaśnieniem korzyści i szkody, jaką mogą duszy sprawić pojęcia i poznania rozumowe w odniesieniu do wiary jako środka zjednoczenia z Bogiem, należy przeprowadzić podział wszelkich pojęć, tak naturalnych jak i nadprzyrodzonych, które mieć może rozum. Po dokonaniu tego, z większym ładem i dokładnością przejdziemy je po kolei, aby pośród nich kierować rozum w nocy i ciemności wiary. Uczynimy to o ile możności zwięźle.

2. Trzeba wiedzieć, że umysł dwoma sposobami może nabywać pojęć i poznań: drogą naturalną i nadprzyrodzoną. Droga naturalna to wszystko, co rozum może pojąć, czy to za pośrednictwem zmysłów, czy sam przez siebie. Droga nadprzyrodzona to wszystko, co rozumowi zostaje udzielone ponad miarę jego zdolności i możliwości naturalnych.

3. Z tych pojęć nadprzyrodzonych jedne są cielesne, drugie duchowe.

Cielesne są również dwojakie: jedne otrzymuje się za pośrednictwem zmysłów cielesnych zewnętrznych, inne za pośrednictwem zmysłów cielesnych wewnętrznych, w których zawiera się wszystko to, co wyobraźnia może pojąć, ukształtować i stworzyć.

4. Duchowe pojęcia mają również dwojaką formę: jedne są wyodrębnione i szczegółowe, inne niewyraźne, ciemne i ogólne.

Do wyodrębnionych i szczegółowych zaliczają się cztery rodzaje pojmowań udzielanych duchowi bez pośrednictwa jakichkolwiek zmysłów cielesnych. Są to widzenia, objawienia, słowa i uczucia duchowe.

Pojęcie ciemne i ogólne jest tylko jedno, tj. kontemplacja, którą otrzymuje się przez wiarę. W tej kontemplacji chcemy stawić duszę prowadząc ją do niej poprzez wszystkie inne pojęcia (zaczynając od pierwszych) i ogołacając ją z nich.